Hiểu về khủng hoảng bản sắc

“Khủng hoảng bản sắc” hay “khủng hoảng danh tính” (identity crisis) có thể hiểu là một trạng thái mà khi đó ta không hiểu rõ những nét tính cách, ưu điểm, hạn chế, đam mê, sở thích… – tất cả những gì tạo nên chính bản thân mình. Bạn có thể thấy hoang mang, cáu kỉnh, thiếu động lực hoặc trống rỗng. Khái niệm này bắt nguồn từ công trình của nhà tâm lý học phát triển Erik Erikson – cho rằng việc hình thành bản sắc là một trong những mâu thuẫn nội tâm quan trọng nhất mà con người phải đối mặt.

Khủng hoảng bản sắc có thể là dấu hiệu cho thấy một số nhu cầu của bản thân ở thời điểm đó chưa được đáp ứng. Vì vậy, một người có thể trải qua khủng hoảng bản sắc ở bất kỳ độ tuổi nào trong cuộc đời, đặc biệt là các giai đoạn có những chuyển biến lớn hay cột mốc quan trọng: kết thúc một mối quan hệ (yêu đương, hôn nhân…); bắt đầu một mối quan hệ mới; trải qua một sự kiện đau thương (mất người thân, bạn bè, thú cưng…); sinh con, bắt đầu chăm sóc con cái toàn thời gian; có các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng; mất việc làm, chuyển việc; chuyển đến nơi ở mới…

Tuy nhiên, trạng thái này thường gặp nhất ở độ tuổi dậy thì. Đây là lứa tuổi có nhiều những thay đổi liên tục về cơ thể, hormones, cảm xúc và khả năng nhận thức về bản thân, về người khác, về thế giới xung quanh.

Khủng hoảng bản sắc thực chất là gì?

Từ “khủng hoảng” có thể làm người ta lo lắng, căng thẳng và hoang mang song khủng hoảng bản sắc thực chất là quá trình phân tích chuyên sâu và khám phá những cách nhìn khác nhau về bản thân của một người, khi người đó đối mặt với những thách thức mới và có những trải nghiệm mới. Việc nghiêm túc suy nghĩ về những mâu thuẫn bên trong và tìm cách giải quyết chúng giúp ta có những tiêu chuẩn, định hướng rõ ràng, phù hợp cho bản thân, tự lựa chọn con đường của mình mà không phải dựa theo sắp đặt của một ai khác.

Bản sắc được hình thành bằng cách thử nghiệm các hành vi và vai trò khác nhau, thông qua các tương tác xã hội. Một người đang trải qua cuộc khủng hoảng bản sắc cá nhân có thể bận tâm với một số câu hỏi: Tôi đam mê điều gì? Niềm tin của tôi là gì? Tôi đem đến những giá trị nào cho cuộc đời? Tôi là ai? Ý nghĩa cuộc đời tôi là gì?… Các tình trạng sức khỏe tâm thần như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực và rối loạn nhân cách ranh giới cũng có thể làm tăng khả năng gặp khủng hoảng về bản sắc.

Làm gì khi trải qua khủng hoảng bản sắc?

Một số điều bạn có thể làm khi đối mặt với các câu hỏi về danh tính của mình:

• Thừa nhận và chấp nhận cảm xúc của bản thân: gọi tên cảm xúc khi trải qua khủng hoảng, cảm nhận chúng theo cách của mình, dành sự ân cần cho chính mình như cách đối xử với một người quan trọng
• Tìm hiểu niềm tin và sở thích của mình. Đặt câu hỏi và khám phá những hứng thú mới có thể là một cách hữu ích để hiểu rõ hơn về bản thân, ví dụ: Bạn quan tâm đến điều gì? Có những điều yêu thích nào không thay đổi? Những gì mà khi nói đến chúng bạn sẽ luôn có năng lượng để tìm tòi?…
• Dành thời gian suy nghĩ về mục tiêu và giá trị bạn theo đuổi trong cuộc sống, về những điều mang lại cho bạn niềm vui và hạnh phúc nhất
• Tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn bè, gia đình…, nhận những phản hồi và động viên cần thiết để bạn cảm thấy thoải mái với bản sắc cá nhân của mình.

Việc đương đầu với khủng hoảng chưa bao giờ là dễ dàng hay có thể giải quyết nhanh chóng, tuy nhiên khi đã nhận diện và có những nỗ lực đầu tiên trong việc hiểu và phát triển bản thân thì đã bắt đầu tiến từng bước một chậm rãi đến đáp án của câu hỏi mình là ai và mình muốn trở thành người như thế nào.

Biên tập: Phương Thanh – Chuyên viên tâm lý

Chuyên viên tâm lý của Echo Medi – Hệ thống chăm sóc sức khoẻ toàn diện